के खाँदा के हुन्छ ?

भाद्र २३ -
शुद्घ पौस्टिक र कुनै पनि प्रकारको मिसावट मुक्त खाद्यपदार्थ मौलिक अधिकार भए पनि आमनेपालीले यो अधिकारको उपयोग गर्न सकिरहेका छैनन् ।

मिसावटले गर्दा आमनेपाली पैसा तिरेर दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या किन्न बाध्य छन् ।

केही सातायता देखिएका विभिन्न घटनाले खाद्यपदार्थ सहित दैनिक उभोग्य सामानमा मिसावट चरममा पुगेको आभास दिन थालेको औंल्याउँदै मनमोहन कार्डियोथोरासिक एन्ड भास्कुलर सेन्टरका शल्यचिकित्सा विभाग प्रमुख प्रा डा.भगवान् कोइराला भन्छन्, 'अन्य विभिन्न नकारात्मक प्रभावसँगै मिसावटी तेल, घ्यूको सेवनले रक्तनदीमा बोसो जम्ने समस्या देखिन्छ ।'

शुद्घ घ्यूसमेत धेरै मात्रामा उपयोग गर्नु हानिकारक हुने औंल्याउँदै डा. कोइराला भन्छन्, 'घ्यूमा पशुको बोसो मिसाउँदा यो स्वास्थ्यका लागि झनै हानिकारक हुन्छ ।'

डा.कोइराला खाद्यपदार्थको मिसावट र तेल आदिमा विभिन्न रसायनसहितका वस्तु हालिने स्थितिले 'लेड प्वाइजनिङ' सहित मुटु स्वास्थ्यमा अत्यन्त नकारात्मक प्रभाव पर्ने बताउँछन् । यस्ता मिसावटले हृदयाघातको आशंका बढ्नुको साथै व्यक्तिको बुद्घमित्ताको स्तरमा समेत प्रभाव पार्ने गर्छ ।

मिसावटले उत्पन्न विषाक्तताले शरीरका प्रमुख अंगमा प्रभाव पार्नुको साथै मृगौला फेल हुने सम्भावनासमेत बढाउँछ । 'नजानीकन नै हाम्रो शरीरमा खाद्यपदार्थमा मिसावटले विषाक्त पदार्थ गइरहेको छ,' राष्ट्रिय मृगौला उपचार केन्द्रका निर्देशक डा. ऋषिकुमार काफ्ले भन्छन्, 'यो विषाक्त पदार्थ शरीरमा जम्मा हुने वा मृगौला भएर बाहिर निस्कन खोज्ने हो ।' यस्तै सागसब्जीमा कीटनाशकको अत्यधिक उपयोगले गर्दा शरीरका विभिन्न अंगसहित मस्तिष्कमा प्रभाव परिरहेको छ ।

'मिसावटी खाद्यपदार्थ बेच्नेविरुद्घ कारबाही कम हुने गरेकाले पनि यस्ता प्रक्रियामा लागेकाहरूको हौसला बढिरहेको छ,' वीर अस्पताल, लिभर युनिटका प्रमुख प्रा.डा. अनिलकुमार मिश्र भन्छन्, 'वस्तुको उचित मूल्य तिरे पनि आमजनता दीर्घकालमा मिसावटले हुने शारीरिक समस्यासँग जुध्न बाध्य छन् ।'

उनी सरकारले आमनागरिकको ज्यानसँग खेलाची गर्ने खाद्यपदार्थमा मिसावट गर्नेलाई हदैसम्म सजायसंगै अनुगमन गर्ने निकाय बलियो हुनुपर्ने आवश्यकता औंल्याउँछन् ।

एक दशकयता मुलुकमा खाद्यपदार्थमा मिसावटको चर्चा परिचर्चाले गति पाए पनि अझै मिसावटबारे उपभोक्ताबीच जानकारी अभाव देखिएको छ ।

उपभोक्ताहरू शुद्घ खाद्यपदार्थको खोजीमा देखिए पनि क्रेताभन्दा बिक्रेताको बजार रहेकोले समेत मुलुकमा आमजनतालाई हम्मे परेको छ । शरीरको पोषण कायम राख्न हामीलाई दिनहँु खाद्यपदार्थको आवश्यकता हुन्छ, जसका लागि सामान्यतः एउटा परिवारले आपmनो आम्दानीको ५० प्रतिशत खर्चेेको हुन्छ ।

आहार विशेषज्ञ उषा साह मिसावटले नसर्ने रोग बढाइरहेको बताउँछिन । निरन्तर मिसावटयुक्त खाद्यपदार्थको उपयोगले मुटु, कलेजो, मृगौलालगायत अंगमा असर पर्नुका साथै क्यान्सरको जोखिमसमेत बढाउने उनी बनाउँछिन् ।

विज्ञहरूका अनुसार प्रोटिन, बोसो, कार्बोहाइड्रेट, भिटामिन, खनिज, लवण आदिलाई खानामा सामेल गर्न आवश्यक हुन्छ । यी सबै पोषकतत्त्व भने खाद्य सामग्रीबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ । यो त्यतिखेर मात्र सम्भव हुन्छ, जब बजारमा पाइने दाल, अनाज, दूध, मसला, मिठाई, तेललगायत वस्तु मिसावटरहित होऊन् ।

'मिसावटले खाद्यपदार्थको गुणस्तरमा कमी ल्याउँछ किनभने यसमा सस्तो पदार्थ- जस्तो रंग आदि मिसाइन्छ । यसरी मिसाउँदा उत्पादन आकर्षक देखिनुको साथै बिक्री पनि बढ्छ । 'तर यसले खाद्यपदार्थको पोषकतत्त्व प्रभावित हुनुका साथै स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ,' खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागकी निर्देशक जीवनप्रभा लामा भन्छिन् ।

सबैजसो खाद्यपदार्थ, जस्तै गहँु, चामल, दाल, आँटा, दूध, मह, मसला, चियापत्ती, मेवा आदिमा यसरी मिसावट गरिन्छ कि मूल खाद्यपदार्थ र मिसावट भएको खाद्यपदार्थ छुट्टयाउन कठिन हुन्छ ।

मिसावटी सामग्री उपयोगले शरीरमा प्रतिकूल प्रभाव पर्छ र विभिन्न विकार उत्पन्न हुने सम्भावना बढ्छ ।

'मिसावटले गर्दा शरीरले पाउने मात्रामा पोषकतत्त्व समेत पाइँदैन,' लामा भन्छिन्, 'यति मात्र नभई मिसावटले अन्धोपन, पक्षाघात र ट्युमरजस्ता खतरनाक रोग हुन सक्छन् ।'

प्रत्येक उपभोक्ता मुख्य रूपमा गृहणीहरूलाई मिसावटी खाद्यपदार्थवाट बाँच्न जागरुक हुनु आवश्यक रहेको औंल्याउँदै लामा भन्छिन्, 'यसका लागि उपभोक्तहरूले खुल्ला सामग्री किन्नबाट बच्नुपर्छ ।' उनी सदैव सिल लगाइएको सामग्री मात्र किन्नुपर्ने बताउँछिन । यस्तै, सधैं मानक प्रमाण चिन्ह -स्टैन्डर्ड मार्क) लागेको सामान मात्र किन्नुका साथै गृहणीले सामग्रीको गुण, रंग शुद्घताबारे जानकारीसमेत राख्नुपर्छ ।

कुन खाद्यपदार्थमा कस्तो मिसावट ?

सबैभन्दा बढी मिसावट खाद्यान्न, दाल, मसलामा देखिने गरेको छ । यसमा स साना ढुंगा, बालुवा, काठको धुलो आदि मिसाइन्छ । यसले गर्दा आहार तन्त्रको रोगग्रस्त हुनुका साथै दात र आन्द्रा प्रभावित हुन्छ । यस्तै, चना र रहरको दालमा खेसारी लगायतका दाल मिसावटयुक्त हुन्छ । यसले पनि स्वास्थ्य प्रभावित हुन्छ अर्थात लैथिरससम्बन्धी रोग हुन्छ ।

सर्सियुँको तेलमा भने सबैभन्दा बढी आर्जिमोन तेलको मिसावट गरिन्छ । यसले आहारतन्त्र प्रभावित हुनुका साथै अनियन्त्रित ज्वरो अर्थात् एपेडिमिक ड्रप्सी हुन सक्छ । यस्तै सर्सियुँ तेल र रिफाइन्ड तेल बनाउनमा घटिया ब्रान्ड आयल र पाम आयल सँगै थुप्रै रसायन हालिन्छ, जसले मिसावटी तेलसमेत सर्सियुँ तेलजस्तै देखिन थाल्छ ।

बेसन र बेसारमा पहंेलो रंग मेटानिल मिसाइन्छ । यसले प्रजनन्तन्त्र प्रभावित हुनुको साथै पाचनतन्त्र, कलेजो र मृगौलासमेतमा प्रभाव पार्छ ।

रातो खुर्सानीमा भने रोडामाइन-बी मिसाइन्छ । यसले कलेजो मृगौला र फियो प्रभावित हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: २०६८ भाद्र २४ ०९:३७